Wat is reactance?
Reactance komt regelmatig voor, wanneer mensen in meerdere of mindere mate geconfronteerd worden met een inperking van vrijheden. De mate waarin mensen reactance tot uiting brengen, hangt van een aantal factoren af en heeft te maken met het belang die de persoon toekent aan de bedreigde vrijheid. Als reactie op dit gevoel van bedreiging, zullen mensen proberen om hun handelingsvrijheid te beschermen of te herwinnen.
Onderzoek
Wetenschappers uit Amerika (Pennebaker en Sanders) voerden in de jaren 70 van de vorige eeuw een experiment uit. Zij hingen in verschillende openbare toiletten op scholen een bordje op met een tekst om niet op de muren te schrijven. Op één bordje stond geschreven: ‘Schrijf onder geen enkele omstandigheid op deze muren’. Op het andere bordje stond het vriendelijker omschreven: ‘Schrijf alstublieft niet op deze muren’. Een paar weken later bleek dat de muren in het openbare toilet waar het bordje : ‘Schrijf onder geen enkele omstandigheid op deze muren’, het meeste graffiti bevatte.
We kennen allemaal in een bepaalde mate deze neiging. ‘Ik laat mij de wet niet voorschrijven! Hij gaat mij niet vertellen wat ik moet doen, dat weet ik zelf wel.’
Reactance herkennen in de praktijk
Bij onderstaand gedrag kunnen we denken aan reactance:
agressie en boosheid;
een hulpeloze houding;
strategische zelfpresentatie (iemand probeert zichzelf beter voor te doen dan hij is, of hij probeert zijn situatie of persoonlijke omstandigheden rooskleuriger voor te stellen);
een onverschillige houding;
een overdreven meegaande houding;
bedreiging;
chantage;
steeds proberen te onderhandelen over de verplichtingen;
steeds proberen de verplichtingen te versoepelen;
proberen de regie van het gesprek of het contact in handen te krijgen;
schijnbare overgave;
lijdelijk verzet;
ontkennen of bagatelliseren van het probleem (dat wil zeggen de aanleiding voor de vrijheidsbeperkende maatregel);
afspraken ‘vergeten’.
Micromanagement als voorbeeld bij het ontstaan van reactance
Sommige managers ervaren de managers rol als een beperking op hun vrijheid, omdat zij taken willen uitvoeren, die eigenlijk bij hun medewerkers horen. Deze managers hebben het gevoel dat zij als leidinggevende als enige in staat zijn om de taken op het juiste niveau te volbrengen. Zij kunnen de verantwoording voor de uitvoering van de taken niet bij hun medewerkers laten.
De meesten van ons ervaren een sterke negatieve emotie bij micromanagement. Als we worden gemicromanaged, voelen we ons beledigd, vernederd en soms zelfs misbruikt. Het doet op geen enkele manier een beroep op onze behoefte aan eigenaarschap en de vrijheid om zelf keuzes te maken in de aanpak van een bepaalde taak. Bij sommigen leidt dit tot woede en dat kan weer leiden tot gedrag dat nog erger is dan micromanagement op zichzelf. Het mag duidelijk zijn dat micromanagement geen goede vorm van management is en het kan reactance in de hand werken. Wanneer je een manager en een collega verwikkeld ziet op micromanagement niveau, probeer dan de signalen van reactance te herkennen.
Hoe ga je met reactance om?
In geen geval is het slim om motiveringstechnieken toe te gaan passen binnen de bestaande situatie. Dat zal niet werken. Bij reactance zal je strategieën moeten toepassen, die de beleving wijzigen. Reactance heeft namelijk te maken met de beleving van een beperking van vrijheden. Hoe kun je het gevoel van deze beperking doorbreken als manager:
Zie reactance als natuurlijk gedrag, dat altijd in meerdere of mindere mate aanwezig is.
- Het is verstandig om je empathisch op te stellen. Empathie is een voorwaarde voor effectieve gesprekken. Probeer reflectief te luisteren, waardoor de ervaringen, gevoelens en bedoelingen van de persoon voor hem of haar worden verhelderd, doordat je in je eigen woorden weergeeft (parafraseren) wat de persoon zegt of doet.
- Wees helder over je rol en je positie.
- Sluit aan bij de doelen van de persoon en wat hij of zij belangrijk vindt, maar houd daarbij je eigen doel duidelijk voor ogen.
- Zorg niet alleen dat duidelijk wordt op welke manier de medewerker zich beperkt voelt, maar ook hoe het eigenaarschap van de medewerker vergroot kan worden. Op deze manier geef je de medewerker opnieuw zijn rol en verantwoordelijkheid terug.
- Hieraan kunnen nog ideeën worden toegevoegd die gaan over het uitbreiden van verantwoordelijkheden. Wees daarbij wel concreet en zorg ervoor dat deze ideeën uitvoerbaar zijn.
- Bekrachtig positief gedrag, vanuit de realisatie dat het bekrachtigen vele malen sterker werkt dan het opleggen van sancties, die per definitie als beperkend worden ervaren.
Wanneer je kiest voor een andere aanpak binnen een organisatie, dan is het goed om er rekening mee te houden dat reactance een natuurlijk reactie zal zijn bij een aantal medewerkers. Het is van belang om in het voortraject mensen te betrekken bij de veranderingen die op komst zijn. Dit voorkomt dat je naderhand veel aandacht moet besteden aan het managen van reactance.
Reactance is een vorm van natuurlijk gedrag dat je op meerdere terreinen tegen kunt komen, bijvoorbeeld in de omgang met klanten, kinderen, familie, vrienden of collega’s. In het onderwijs is de huidige trend bijvoorbeeld dat leerlingen zich steeds bewuster worden over hun eigenaarschap en de verantwoordelijkheid die dat met zich meebrengt. Wanneer een leerling zonder uitleg te horen krijgt dat hij of zij iets niet goed gedaan heeft en enkel een sanctie opgelegd krijgt, zal dit niet snel tot veranderend gedrag leiden. Het zal juist een gevoel van weerstand oproepen, waarbij negatief gedrag in stand wordt gehouden. Als je daarentegen samen met de leerling naar hun eigen rol kijkt en voor een bewustwording zorgt, verdienen ze daarna ook het vertrouwen om hun verantwoordelijkheden te pakken. Wanneer de trend is dat jonge mensen zich steeds eerder bewust worden van hun eigen rol en de bijbehorende verantwoordelijkheid, dan is het ondenkbaar dat micromanagement nog een plek heeft op de werkvloer. Het bevorderen van eigenaarschap is de sleutel in het voorkomen van reactance!
Wil je meer weten over reactance en hoe je dat binnen jouw organisatie en werk kan beïnvloeden?
Meer weten? Neem met ons op!